تهمت و افترا: زمانیکه فردی به صورت حقوقی و قانونی جرمی را به فرد دیگری نسبت دهد، بدون اینکه بتواند آن را اثبات کند به وی تهمت زده است. تهمت و افترا انواع مختلفی دارد که برای برخی از آنها در صورت آگاهی فرد مجازات در نظر گرفته می‌شود و برای برخی دیگر طبق قانون مجازاتی دربر ندارد. در این مقاله از bahramabassi.com به بررسی جنبه های مختلف آن میپردازیم.
تهمت افترا چیست؟
از جمله جرایمی که به آبرو و حیثیت افراد خدشه وارد می‌کند تهمت و افترا گفته می‌شود.
در اصطلاح حقوقی افترا بدین صورت عنوان می‌شود: با یکی از روش‌های قانونی، نسبت دادن صریح عمل مجرمانه به فرد یا افرادی که حقیقت ندارد به شرط اینکه صحت عمل مجرمانه به فرد ثابت نشود.
بعبارتی در لغت تهمت و افترا به معنی بهتان‌زدن و دروغ‌بستن به افراد است که در صورت بروز همچنین اتفاقی فرد قادر به پیگیری و حتی شکایت است.
انواع افترا و تهمت در قانون
تهمت و افترا در حالت کلی در 3 دسته زیر قرار میگیرد:
- افترای قولی
- افترای فعلی
- افترای ساده
افترای قولی
زمانیکه در یکی از جوامع، رسانه‌ها و یا اوراق چاپی افترا به صورت لفظی صورت گیرد و جرمی به فردی نسبت داده شود افترا قولی گفته می‌شود.
یکی دیگر از اشکال افترای قولی، افترای رسانه ای است: به این معنی که اگر افترا در رسانه ای نوشتاری مانند؛ نامه، مقاله، روزنامه، صداهای ضبط شده، تصویرهای گرافیکی ،ایمیل و یا رادیو و تلویزیون انجام شود به صورت افترای رسانه‌ایی خوانده می‌شود.
افترای فعلی
هنگامیکه فردی به قصد متهم کردن فرد دیگری ابزار یا وسایلی در محل زندگی، محل کار و یا جیب لباس قرار دهد، بطوریکه وجود این ابزار سبب تعقیب جزایی فرد مذکور شود افترای فعلی صورت گرفته است.
نکته1: زمانیکه افترای شفاهی صورت گرفته باشد، فرد شاکی باید لطمه‌ها و آسیب‌های وارد شده به آبرو و اعتبار خود را ثابت کند، زیرا این نوع آسیب به صورت کلی به صورت ثابت و همیشگی نخواهند ماند.
اما اگر فردی از طریق رسانه‌ها مورد افترا قرار گیرد، آسیب‌های واردشده به اعتبار شخص به لحاظ قانونی مشخص است و دادگاه برای صدور حکم در این باره بدون اثبات آسیب مذکور اقدام می‌کند.
نکته2: زمانیکه از سوی مطبوعات جرمی صورت گیرد می‌بایست ب واسطه هیئت منصفه مورد رسیدگی قرار گیرد.
معمولا در هیات منصفه افکار عمومی و مطبوعات باید به صورت کامل حاضر باشند و قرارگیری قشری خاص با دیدگاه‌های سیاسی در هیات منصفه حضور یابد.
افترای ساده
زمانیکه فردی نسبت به شخص دیگری موردی را به صراحت نسبت دهد و یا به نوعی در معرض دید عموم قرار دهد، براساس قانون این عمل جرم افترا و تهمت بشمار می‌رود.
در حقیقت هنگامیکه مورد عنوان شده چیزی جز حقیقت باشد و مفتری قادر نباشد صحت آن با براساس اسناد و مدارک ثابت کند جز در مواردی که حد است به مجازات 1 ماه حبس و 74 ضربه شلاق و یا یکی از این‌ها محکوم خواهد شد.
منبع
نکته3: زمانیکه مورد منتشر شده در جهت اشاء فحشا باشد به نوعی که مفتری قادر باشد صحت اسناد را ثابت کند، فرد به مجازات جرم افترا و تهمت محکوم خواهد شد.
نشر و اشاعه اکاذیب
هر فردی که با قصد وارد کردن یا ایجاد ضرر به واسطه انتشار نامه، شکواییه، عرایض، گزایش و یا توزیع هرگونه اوراق خطی و یا چابی با امضا و بدون امضا به فردی غیر، مقامات رسمی، و یا درجهت تشویش اذهان عمومی کشور دروغ‌هایی را نسبت دهد.
یا با همان قصد و غرض خلاف حقیقت و یا به عنوان نقل‌قول به فردی حقیقی، حقوقی یا مقامات رسمی به صورت تصریحا و تلویجا نسبت دهد و یا به واسطه مزبور به فرد مذکور ضرری مادی یا معنوی وارد کند.
قانون برای مجازات برای فرد علاوه بر اعاده حیثیت، حبس به صورت دو ماه یا دو سال یا یا به تعداد 74 ضربه شلاق برای وی در نظر گرفته شود. به این موارد جرایمی با عنوان نشر اکاذیب و اشاعه آن در دنیای حقوقی شناخته شده است.
هرگاه شخصی به صورت عمدی و در جهت متهم کردن فرد موردنظر خود وسیله، ابزار یا هرچیزدیگری را به صورت مخفیانه در محل زندگی، کار و یا لباس فرد قرار دهد که یافتن آن سبب می‌شود فرد مذکور متهم شناخته شود، فرد متهم به 6 ماه حبس و تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد. این موارد به صورت توهین و افترای عمومی تلقی می‌شود.
انتشار هجویه
هر فردی که به صورت کتبی یا شفاهی به نشر یا نظم کسی را هجو کند و یا سبب انتشار هجویه شود، قانون برای وی 1 تا 6 ماه حبس فرد را مجازات می‌کند.
در این صورت فردی که به او تهمت و افترای نادرست وارد شده باشد قادر است از دادگاه وقوع جرم اعاده حیثیت کند.
انتشار از شرایط تحقق افترا
زمانیکه فردی متنی را که متشکل از نسبت دادن جرم به دیگران را تهیه کرده باشد و نزد خود نگه دارد و یا در انتشار آن ممانعت کند، به جرم افترا محکوم نخواهد شد.
این موضوع قابل تامل است که برای تحقق جرم افترای عملی می‌بایست سوء‌نیتی از جانب فرد وجود داشته باشد یا به نوعی براساس ماده 699 قانون به صورت خودآگاه و عمدی آن را به قصد متهم کردن فرد موردنظر خود انجام دهد.
تفاوت توهین و افترا
توهین با افترا متفاوت است، بطوریکه افترا به معنی نسبت دادن صریح عمل مجرمانه به فردی با اخبار و اسناد است. اما فرد توهین کننده مرتکب قصد انشا و هتک حرمت است. برای مثال اگر به کسی بگوید “دزد” افترا صورت نگرفته است. زیرا منظور اصلی اسناددهنده تحقیر و توهین طرف مقابل است نه اینکه وی را به ارتکاب دزدی متهم کنند.
نسبت دادن نسبت‌های کلی و غیرصریح همچون فاسق، انی که از صراحت کافی برخوردار نیست و به نوع جرم اشاره نمی‌کند. اما گاها این موارد توهین محسوب می‌شوند.
ضرورت جرم بودن عملی انتسابی برای تحقق افترا است، در حقیقت برای تحقق افترا عمل اسناد داده شده می‌بایست ترک فعلی یا فعل باشد که در زمان اسناد در قانون ممنوع است و برای آن مجازات در نظر گرفته شده است.
اجزای قانونی و ارکان جرم افترا
- فردی که تهمت و افترا می‌زند به صورت واضح و صریح جرمی را به دیگری نسبت دهد.
- جرم موردنظر پوچ و واهی بوده باشد و به نوعی ساخته ذهن فرد باشد.
- فردی که تهمت و افترا زده باشد با انگیزه ضرر کردن و هتک حیثیت آن، جرم را به فرد غیر نسبت دهد.
- فرد شاکی یا نسبت دهنده قادر نباشد به درستی امری را که به فرد دیگری نسبت داده است در مراجع قانونی و قضائی اثبات کند.
ارکان جرم افترا
برای تحقق ارکان افترا سه شرظ ضروری است که در ابتدا به تشریح آن میپردازیم :
1-انتساب جرم به دیگری
در صورتیکه فردی را به بی تقوایی و یا بی‌عدالتی نسبت دهند، عمل افترا صورت نگرفته است، بعبارتی اعمالی که نسبت دادن به افراد جرم نیست ولی خلاف شرع است.
منظور اصلی “امر” به این معنی است که فردی که مرتکب جرم افترا شده است، امری را به فرد دیگری نسبت داده باشد.(هرگونه فعلی که براساس قانون جرم بشمار رود) در این صورت تحقق جرم افترا منتفی است.
افترا جرمی آنی است به نوعی که امر مجرمانه به فرد دیگری محقق شود، مانند اینکه امروز فردی امری را جرم بوده است به شخصی نسبت داده است و فردا قانونی در نظر گرفته شود و از امر موردنظر سلب عنوان مجرمانه گردد، به صورت کلی این مورد در تحقق جرم افترا تاثیری ندارد و این جرم محقق شده است.
نکته: براساس امر انتسابی به دیگری فقط این موضوع بیان شده که براساس قانون باید جرم باشد اما در این باره جرایم را تفکیک نکرده است.
لذا اگر شخصی مرتکب جرم مانند جرایم راهنمایی و رانندگی را به فرد دیگری نسبت دهد، مفتری بشمار می‌رود و این ماده را شامل خواهد شد.
اما براساس موارد تخلف انضباطی، اداری یا انتظامی شناخته می‌شود، یا طبق موازین شرعی ممنوه شده باشد مشمول جرم افترا و تهمت نخواهد بود.
2-صراحت نسبت دادن جرم به دیگری
یکی دیگر از ارکان جرم تهمت و افترا انتساب صریح جرمی به دیگری است. با این تفاسیر نسبت دادن امر مجرمامه به فرد دیگر باید به صورت واضح و با صراحت انجام گیرد.
در حقیقت سوء نیت و قصد مفتری که یکی از ارکان جرم توهین و افترا است، از آن برداشته شود.
لذا زمانیکه فردی به قصد شوخی و مزاح امری مجرمانه را به فرد دیگری نسبت دهد یا اصطلاحا حرفی را بزند که دوپهلو باشد به نوعی بیشتر از یک معنی به ذهن خطور نکند، افترا محسوب نمی‌شود.
از آنجاییکه سوء‌نیست مفتری شرط تحقق جرم است، در صورتی که سوء‌نیست فرد نسبت دهنده احراز شدنی نباشد باز هم افترا قابل احقاق نیست.
3- ناتوانی مفتری (نسبت‌دهنده) از اثبات
زمانیکه فرد افترازننده قادر به اثبات جرم نیست یعنی زمانی که فرد مذکور قادر به اثبات این مورد باشد که طرف مقابل که مخاطب این افترا بوده است جرمی مرتکب شده است در این صورت جرم افترا و تهمت صورت نگرفته است.
دفاع از اتهام افترا
متهو قادر است با استفاده یکی از روش‌هایی که در ادامه به تشریح آن میپردازیم از اتهام افترایی که به صورت قانونی شناخته شده خود را تبرئه کند:
1- حقیقت
زمانیکه ثابت شود که چنین موضوعی صحت دارد، دفاع از اتهام افترا قابل پیگری نیست.
2- رضایت
زمانیکه بتوان در مراجع قانونی ثابت کرد که فرد شاکی از افترا و یا جملاتی که به وی نسبت داده شده است راضی است و یا این جملات به دلیل تحریک خود فرد شاکی منتشر شده باشد، متهم با دفاع از اتهام افترا قادر است از اتهام افترا خود را تبرئه کند.
3- برتری
زمانیکه موضوع صداقت و جریان آزاد اطلاعات در مسائل مهم با نصلحتی که افراد در جهت حفظ آبروی خود در نظر می‌گیرند، جریان آزاد اطلاعات و صداقت بر آبروی فرد برتری خواهد داشت.
4- تفسیر منصفانه
تفسیر منصفانه به صورت معمول به واسطه رسانه‌ها یا سخنان افرادی که گفته‌هایشان در رسانه منعکس می‌شود استنباط می‌شود.
افردی که مسائل مرتبط با منافع عمومی را از روی صداقت و بدون سوء‌نیت به صورت منصفانه تفسیر می‌کنندبه افترای رسانه مصونیت دارند حتی در صورت تفسیر توهین آمیز قرار گیرد.
زمانیکه برای چنین مصونیتی فرد می‌بایست گفته‌های خود را به عنوان یک تفسیر ثابت کند واین تفاسیر به صورت صادقانه و در خصوص حقایق آشکار وجود دارد.
مجازات جرم افترا
براساس ماده 697 قانون مجازات اسلامی، قانون‌گذار دو روش مجازات تعیین کرده است و در این صورت به دادگاه اختیار دادرسی داده است که فرد مرتکب را در صورت اثبات این جرم به 1 ماه حبس و تا 74 ضربه شلاق محکوم کند.
اگر در خصوص فرد مرتکب باید به نوعی دیگر درباره مجازات جرم افترا مجازات تعیین شود، در این خصوص حبس تعزیری یا شلاق تا 74 ضربه محکوم می‌شود.
در افترا به واسطه نشر اکاذیب اگر ضرری معنوی یا مادی به غیروارد شده و یا نشده باشد، قانون‌گذار می‌تواند اعاده حیثیت شخص مورد افترا قرار گرفته را لازم می‌داند، و براساس ماده 698 قانون مجازات اسلامی فرد مرتکب را به حبس تعزیری از2 ماه تا 2 سال یا تا 74 ضربه شلاق محکوم می‌کند.
زمانیکه جرم افترا ثابت شود، در حقیقت فردی که افترا زده باشد قادر به اثبات آن نباشد، براساس قانون مجازات جرم افترا این است که قانون برای مفتری کیفری پیش‌بینی می‌کند.
براساس مواد قانونی 697 و 669 قانون مجازات اسلامی در افترای قولی، به جز در مواردی که افترا و تهمت‌های ناموسی که سبب حد است، از مجازات جرم افترا برای مفتری، حبس یک ماه تا یک سال و یا تا 74 ضربه شلاق در نظر میگیرد.
کیفر افترای فعلی هم حبس از 6 ماه تا 3 سال یا تا 74 ضربه شلاق است.
نکته: برای فردی که به جرم بی حرمتی و افترا مجازات می‌شود، سوء پیشینه لحاظ نخواهد شد.
نکته: با توجه به اینکه جرم افترا و تهمت جزو جرائم قابل گذشت است، زمانیکه فرد شاکی رضایت دهد برای مجرم مجازاتی در نظر گرفته نمی‌شود.
تهمت یا افترا به بیانیه یا اظهارنظری گفته می‌شود که ادعایی آشکار یا ضمنی به یک فرد، کسب‌وکار، فراورده، گروه، حکومت، دین یا ملت نسبت می‌دهد که موجب ایجاد تصویری منفی یا نادرست برای آنها می‌شود. این واژه با توجه به شرایط حقوقی همچنین شامل سخنان تحقیرآمیز یک فرد نسبت به دیگری بدون در نظر گرفتن راستی یا کذب بودن آن، که چه به صورت کلامی یا نوشتاری منتشر شده باشد، می‌شود. در اسلام تهمت زدن از گناهان کبیره به شمار می رود
ویکیپدیا
سوالات متداول
اگر کسی به دیگری تهمت و افترا بزند و نتواند آن را اثبات کند، مجازاتش چیست؟
براساس ماده 697 قانون مجازات اسلامی«هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر به کسی امری را صریحا نسبت دهد یا آنها را منتشر کند که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می‌شود و نتواند صحت آن را ثابت کند جز در مواردی که موجب حد است به یک ماه تا یک سال حبس و تا 74 ضربه شلاق یا یکی از آنها حسب مورد محکوم خواهد شد.»
زمانیکه مفتری قادر به اثبات تهمت و افترا نباشد، براساس مواد قانونی 697 و 699 قانون مجازات برای وی 1 ماه تا 1 سال یا تا 74 ضربه شلاق در نظر گرفته می‌شود.
آیا اخبار دروغین در فضای مجازی قابل پیگیری است؟
آیا اخبار دروغین منتشر شده و یا ایجاد یک سایت یا پیج (صفحه) به اسم یک فرد مشهور و گذاشتن محتواهایی به نام آن فرد در فضاهایی مانند اینستاگرام و … که موجب هتک حیثیت افراد است، قابل پیگیری است؟
زمانیکه برای جذب فالور یا با هدف بدبین کردن مردم نسبت به فرد مذکور، انتشار اخباری که به هتک حیثیت افراد در وبسایت‌ها یا صفحات شبکه‌های اجتماعی منتهی می‌شود به لحاظ قانونی نشر اکاذیب شناخته می‌شود.
لذا اگر خبر منتشر شده صحت داشته باشد اما جزء اصرار فرد باشد و راضی به انتشار آن در ملع عام نباشد در این صورت ممکن است با انتشار اسرار براساس ماده 17 قانون جرائم رایانه‌ای جرم شناخته شود، به همین سبب لازم نیست فرد بزه دیده در مراجع قضایی ثابت کند که به صورت مادی یا معنوی ضرر دیده است. برای تحقق جرم دروغ بودن این خبر کفایت می‌کند.
حتی زمانیکه خبر دروغ منتشر شده را باور نکرده باشند باز هم در کاهش مسئولیت متهم تاثیری نخواهد داشت.
